Γιώργος Καλομοίρης

Χαίρομαι που έχω την τιμή να μιλήσω για μια έκδοση επιστημονικής διατριβής, η οποία φτάνει σε μας ως βιβλίο, ως έντυπος δηλαδή λόγος κάνοντας τον πρώτο και σημαντικότερο για μένα κύκλο.

Αυτόν που ξεκινάει από το πεδίο, λαμβάνοντας στοιχεία, αξιοποιώντας τα ερευνητικά εργαλεία και την ανάπτυξη μεθοδολογίας, για να αποτυπωθεί και να τεκμηριώσει αυτά που έχει να πει και, τέλος, να επιστρέψει στο πεδίο, στην κοινότητα, ως έντυπος, ψηφιακός, ενδεχομένως και οπτικοακουστικός, λόγος.

Κι επειδή οι συμβολισμοί έχουν πάντα τη σημασία τους , χαίρομαι ιδιαίτερα που αυτή η παρουσίαση γίνεται στο μήνα και τον χρόνο που κλείνει ένας άλλος ιστορικός μεγάλος κύκλος, αυτός της συμπλήρωσης των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή. 

Υπογραμμίζω αυτό, καθώς είναι δείγμα ωριμότητας πια και συγκρότησης ερευνητικής μεθοδολογίας να δούμε τι συνέβαινε στην εκ πρώτης όψεως «άλλη μπάντα» του πελάγου, αλλά, επί της ουσίας, στην άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, με κοινό εχθρό τον πόλεμο και κοινούς ηττημένους τους λαούς.

Οι Τουρκοκρητικοί εναρμονίζουν τις αναμνήσεις τους με τη σκέψη του παρόντος. Είναι η άλλη πλευρά το ίδιου νομίσματος, για να καταλήξουν ως η άλλη όχθη της ίδιας θάλασσας.

Μνήμη 

Η κοινωνική ή Συλλογική Μνήμη καθώς και η Πολιτισμική Μνήμη λειτουργούν ως θεματικός πυρήνας σε μια υπενθύμιση να ξαναδούμε το πεδίο που συνέβησαν όλα με νέα ματιά, αξιοποιώντας τα μεθοδολογικά εργαλεία σύνθεσης, συνεργασίας και τεχνολογιών αιχμής.

Η κρητικότητα 

Η κοινωνική κατασκευή που οι ίδιοι οι Τουρκοκρητικοί αξιοποιούν, αναπλάθοντας, αναδομώντας και ερμηνεύοντας με επιλεκτικό τρόπο το παρελθόν τους και το δεσμό τους με την Κρήτη. 

Η Κρητική Καταγωγή. 

Μέσα από το φαγητό, τη γλώσσα, τους ιδιωματισμούς, τις μουσικές και το επίθετο κρητικός είναι για τους Τουρκοκρητικούς μια σκυτάλη που επιδιώκουν να τους ξεχωρίζει και να μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Παρόλο που δεν έζησαν ποτέ στην Κρήτη ονομάστηκαν Κρητικοί. 

Εκτιμώ πολύ αυτή την προσέγγιση, την προσέγγιση από την πλευρά μιας άλλης θρησκευτικής ομάδας, η οποία όμως ζυμώθηκε και παλεύει να κρατήσει και να δημιουργήσει μνήμες από το νησί, μέσα από αφηγήσεις ζωής. Κι όλο αυτό γίνεται σε ένα πεδίο αντανάκλασης, της Νέας Αλικαρνασσού του Ηρακλείου με το Bodrum, δηλαδή την Αλικαρνασσό της σημερινής Τουρκίας. 

Εξίσου σημαντικό είναι το πως η έρευνα της Ελένης Ψαραδάκη συγκέρασε την παρατήρηση της καθημερινότητας των ανθρώπων στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο, σε συνδυασμό με τις αρχειακές καταγραφές σχετικά με την περίοδο της Ανταλλαγής. 

Η συγγραφέας, ήδη από την αρχή του βιβλίου, κάνει λόγο για τα κατασκευασμένα παρελθόντα, που ως αφηγήσεις προσαρμόζονται καμιά φορά ανάλογα με την περίσταση (Connerton, Abrams) τη διάκριση και την επιλογή τελικά της μνήμης ή της λήθης. 

Η ταυτότητα (πολιτιστική, κοινωνική) είναι πάντοτε υπό κατασκευή, ενεργή, ζωντανή. 

Η έρευνα εστιάζεται στο Bodrum και έχει ως κέντρο βάρους τους δεύτερης, τρίτης και τέταρτης γενιάς απογόνους της πληθυσμιακής ανταλλαγής, τους Tουρκοκρητικούς που δεν έχουν προσωπικό βίωμα, αλλά κρατούν, όπως διαφαίνεται, ένα κύριο χαρακτηριστικό της Κρήτης. Τη σειρά, το από γενιά σε γενιά, τη σκυτάλη των γενεών. 

32 συνεντεύξεις ημιδομημένες, που πολλές μπορούν να καταλήξουν σε ελεύθερη συζήτηση. Όλα τα θυμάμαι δεν είναι δυνατόν να τα ξέχασα.

Αναγκαιότητα της εκλαϊκευμένης επιστήμης , η οποία στην εποχή μας, με την ταχύτητα του διαδικτύου, την πολυπλοκότητα και την αλληλεπίδραση που υπάρχει είναι αναγκαία να υψώσει θέση και τεκμηρίωση έναντι των γενικεύσεων.  

Η Προφορική Ιστορία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό για την Ελένη Ψαραδάκη, μέσα από το οποίο προσπάθησε να ανασυνθέσει αυτό που λέμε συνήθως οι αρχαιολόγοι 

«χαμένη εικόνα». 

Στο σύγγραμμα επιχειρείται μια σύνδεση της μνήμης με την ταυτότητα, η οποία αντιμετωπίζει μέσα στη διαχρονία του το προσφυγικό ζήτημα. Ο πόλεμος, η προσφυγιά , η μετακίνηση των πληθυσμών είναι κοινά μοτίβα σε μεγάλη και μικρότερη κλίμακα σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας. 

Στο βιβλίο λαμβάνονται υπόψη σημαντικοί σταθμοί μέσα από την προσέγγιση της καθημερινότητας και το ίδιο αναγνωρίζει το καθημερινό γεγονός, που αποτελεί κεντρικό θέμα στη σύγχρονη κοινωνική σκέψη, γεφυρώνοντας τη σύγκλιση ανάμεσα στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, βάζοντας παράλληλα τον αναγνώστη στο πλαίσιο της εποχής. 

Σε εποχές που η πληροφορία κυριαρχεί, η εναλλακτική πραγματικότητα έχει κερδίσει τη μάχη, διεισδύοντας όλο και περισσότερο στην κοινωνική πολιτική και οικονομική ζωή τόπων, πόλεων και κρατών. Το να ασχοληθούμε με την ιστορία της καθημερινότητας  ίσως περιέχει το κλειδί να αντιμετωπίσουμε ακραίες καταστάσεις καθημερινής πλέον πρόκλησης. 

Γέφυρες με το παρελθόν - Σημάδια ~Κρητικότητας. Η μνήμη των αντικειμένων. Νόστος - Νοσταλγία για ένα παρελθόν που δεν έζησαν οι ίδιοι αλλά τους διηγήθηκαν οι παλαιότεροι αυτών πρόγονοι. Η θολή Κρήτη, η εξιδανικευμένη Κρήτη. Το ηρωικό μας παρελθόν. Η Κρήτη ως χωνευτήρι πολιτισμών. 

Όψεις Κρητικότητας, Πώς εμφανίζονται οι μνήμες και οι συμπεριφορές των Τουρκοκρητικών. 

Μετασχηματισμός στην Αναπαραγωγή Ταυτοτήτων -Είμαστε οι μνήμες μας και αυτό που μένει στις μνήμες των άλλων . Κάθε ατομική μνήμη είναι συνδεδεμένη, άλλωστε, με το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργείται, μένοντας ενεργή, συνεχώς ανακατασκευασμένη, σε διαρκή μετασχηματισμό. 

Και εδώ έχει σημασία να κατανοήσουμε ότι το καθημερινό (γάμος, κηδεία, πένθος, χαρά, φαγητό, δεν αποτελεί άνευ σημασίας ζήτημα, αλλά βλέποντας την εξέλιξη του είναι ίσως το ορόσημο για να γεφυρωθεί ένα ακόμα σημαντικότερο χάσμα. Ανάμεσα στη γνώση με την επιστήμη, την ιστορική  γνώση και την εμπειρία, το βίωμα και την καθημερινότητα του πολίτη. 

Γιώργος Καλομοίρης